Biological features of Rheum wittrockiiLundstr. in the natural population of the Ketpen ridge

Abstract

Мақалада Кетпен тауындағы Виттрок рауғашының (Rheum wittrockii) биологиялық ерекшеліктері туралы мəліметтер келтірілген. Зерттеу мақсаты— Кетпен тауының солтүстік шатқалдарында жəне тау шалғындарының табиғи популяцияларында кездесетін Виттрок рауғашының (Rh. wittrockii) табиғи жағдайдағы биологиялық ерекшеліктерін анықтау. Зерттеу объектісі— Кетпен тауының табиғи популяцияларында кездесетін Виттрок рауғашы (Rh. wittrockii). 2015–2017 жылдың маусым–шілде айларында маршруттық-барлау əдісін қолдана отырып Алматы облысы Ұйғыр ауданына қарасты Кетпен тауының солтүстік шатқалдарында зерттеу жұмыстары жүргізілді. Өсімдік тұқымының морфологиялық ерекшеліктерін анықтау Н.Л. Удольскаяның (1976) əдістемелік нұсқауы бойынша жасалды. Үлкен даму циклындағы өсімдіктердің органдарының құрылымдық өзгеруін систематикалық бақылау, биологиялық  eрекшеліктерін, құрылымын анықтау Л.А. Жукованың (2012) инструкциясымен жəне «Программа и методика…» (1986) деп аталатын əдістемелік нұсқаулық бойынша іске асырылды. Кетпен тауында Виттрок рауғашы теңіз деңгейінен (1900–3200 м)
биіктіктерде кездесетіндігі анықталды. Өсуінің 1-ші жылында тек вегетативті органдары дамиды. Генеративті өркендердің дамуы өсімдіктің өсуінің2–3-ші жылында басталады. Репродуктивті генеративті өркендердің қарқынды өсуі— вегетативті өркендерінің өсуімен қатар жүреді. Гүлдеу фазасы 7–10 күнге созылады. Бір дарағының гүлдеуі 3–5 күнді құрайды. Генеративті фаза 7–8 (10) жылға дейін созылады. Жемістену процесі шілде айының ортасынан бастап, тамыздың соңғы онкүндігіне дейін жалғасады. Жемістену фазасы 12–14 күн. Өсімдіктің вегетациялық кезеңі 60–75 күнді құрайды. Тұқымы— үшбұрышты жаңғақша. Өскіндердің өсуі жерасты. Өскін— екі нағыз жапырақтан тұрады. Жерасты өркендер жүйесі— көпжылдық өркендердің жерасты жүйесі негізгі жержатаған өркендердің апикальды бүршігі меристемасының белсенділігі есебінен шексіз ұзақ моноподиальды өсудің нəтижесінде пайда болған көпсалалы каудекстен тұрады. Виттрок рауғашының тамыры негізгі, жанама тамырлардан тұрады. Жер асты бөлігінде нəзік жас тамырлары топырақтың беткі горизонтында дамиды. Өскіннен бастап қартайған генеративті кезеңнің ұзақтығы 15–16 жылды құрайды.